Diktat identiteta u službi osvete i otimačine

Početkom oktobra, dekan Filozofskog fakulteta, rektor Univerziteta u Nišu, nastavnici, studenti, adminstrativni radnici - saznali su iz dnevne štampe da je nekolicina njihovih kolega dok su se oni hvatali u koštac sa nasiljem diktatorskog režima, u tajnosti, sa istim tim režimom dogovorila otvaranje novog fakulteta izdvajanjem triju departmana iz postojećeg Filozofskog fakulteta. Saznali su to iz objavljenog dokumenta Ministarstva prosvete, koji inicijativu predstavlja kao predlog Univerzitta u Nišu (a da ovaj za nju nije ni znao). Usledili su novi dokumenti, preadresirali inicijativu na (nenadležnog!) gradonačelnika Niša, ali i objavlili da je novi fakultet već osnovan, a da reč studenata, zapošljenh, Fakulteta, Univerziteta niti je tražena, niti će biti uzimana u obzir. Pogođeni departmani su razmatrali odluku, dva od tri značajnom većinom glasali protiv, tela Fakulteta i Univerziteta su se usprotivila, ali po svemu sudeći, diktatura i njeni ljudi ne bi bili dostojni tog epiteta kad bi se osvrtali na stavove institucija i većine, ili na štetu koju im nanose.

Tako blizu… 

Osnivanje Fakulteta srpskih studija moglo bi da bude najbolje što se ikad desilo Filozofskom fakultetu  u Nišu. Uz malo borbe i malo sreće. Imam u vidu sledeći scenario. Novi fakultet ne preuzima postojeće programe već osniva nove, u skladu sa retorikom iza njegovog osnivanja: Slavistika umesto Ruskog jezika i književnosti, Srpske studije umesto Srpskog jezika i književnosti, Srpska istorija umesto Istorije. Na fakultet prelaze samo oni koji to žele: oni koji se ne slažu sa idejom fakulteta za nacionalizam ostaju na Filozofskom, na svojim departmanima i programima studija - jer oni po svojim uverenjima nisu u mogućnosti da drže nastavu u skladu sa svrhom novog fakulteta. Prelazak se pak omogućuje i svim onima koji dele osnivačka uverenja a nisu na tri pomenuta departmana, jer oni su profil koji novom fakultetu zaista može da doprinese, a novi fakultet ionako planira da ima i istraživačko osoblje, i širi se povrh tri programa koje otima od Filozofskog.

Posle ovakvog raspleta, Filozofski fakultet bi bio neuporedivo kvalitetnija naučna i nastavna institucija, i prijatno mesto za rad. Da ne govorim o tome da će, nakon što novi fakultet pokaže da ne može da upiše ni dvocifren broj studenata, da njegovi diplomci ne zadovoljavaju standarde visoko obrazovanog kadra, nakon što naredni ministar uvidi, ili pod pritiskom nekakvog MMFa ili ambasadora prihvati da je takav fakultet finansijski neopravdan, i ukine ga - srpska akademska zajednica, a samim tim i Srbija, napraviti kvalitativni skok na planu nauke, etike, međuljudskih odnosa.

… a tako daleko. Zašto Fakultet srpskih studija?

Zašto osnivači fakulteta ne zagovaraju upravo ovakav scenario, kad je on očito u duhu propagiranih ciljeva: za novi fakultet dobijaju sve one koji misle da se na polzu nacije radi velikim glasnim rečima, izolacijom, vraćanjem u izmaštanu prošlost, klerikalzmom, totalitarizmom, a ratosiljaju se onih koji takav stav ne dele? Razlog ne može biti pomenuti prospekt ukidanja novog fakulteta jer valjda njegovi osnivači ne veruju da će ukidanje biti izvesnije ako fakultet bude verniji svojim proklamovanim cijevima - naprotiv! Stvarni razlog je kompleksniji, i kreće od toga da kao i kod bilo kog drugog nacionalističkog bukanja, cilj osnivanja fakulteta nije onaj deklarisani, nacionalistički, već splet ličnih interesa i niskih pobuda.

Šta je sve u upravo ovakvom osnivanju poželjno za njegove aktere?

1. Osveta. Nastavnici osnivači fakulteta svi su bliski diktatorskom režimu, dobrim delom funkcioneri ili politički bašibozuci. Već godinu dana od svog zanata ne dobijaju ono na šta su navikli: umesto nagrada, napredovanja, uticaja, trpe prezir i gledaju ljubav i solidarnost u zdravom i časnom tkivu zajednice, što je za njih neka vrsta pakla na zemlji. Ovo je njima, ali i nosiocima režima sve do onog na vrhu, prva značajnija prilika za ličnu osvetu. Prilika da kolegama nastavnicima, svojim studentima, Fakultetu, i Univerzitetu nanesu štetu i bol, zagorčaju život, i manifestuju moć. Zato je važno da na novi fakultet pređu i protivnici šovinizma, kao i svi studenti upisani na tri studijska programa - da se potčine i trpe.

2. Moć, novac, zvanja. Novom fakultetu je obećan velikodušan budžet, a budžetima se pod kriminalnom vlašću upravlja kao resursom za lično bogaćenje. Nastavnicima koji rade na njegovom osnivanju su obećana mesta u dekanatu, Savetu, mesta upravnika departmana i druge funkcije koje zahvaljujući svojim kvalitetima bez toga ni u ovakvoj državi nikad ne bi imali.

3. Nož u telu univerziteta. Ćaci fakultet - fakultet pod punom kontrolom vlasti, način je da vlast trajno efektivno ukine zakonom garantovanu autonomiju univerziteta i onemogući njegovo jedinstvo u vreme žestokih pritisaka i teških izazova. On je i mogućnost da režimski trovači javnog prostora snimaju svoje idilične priloge, intervjuišu nastavnike koji se protive blokadama, fingiraju događaje prema svojim potrebama, i sve to prikazuju kao reprezentativno za univerzitet.

4. Uhlebljenje za ćacije. Osnivačima fakulteta je jasno da osveta ima cenu. Ako samo budu preuzeta tri departmna, u Izbornom i Nastavnom veću novog fakulteta, nastavnici koji su silom prevedeni biće u većini, izabraće svoj dekanat, napraviti svoj studijske programe, i donositi svoje odluke. Zato se može pretpostaviti da je deo velikog budžeta koji je obećan namenjen upravo zapošljenju osoba odanih režimu, verovatno sumnjivih naučnih kvalifikacija, kao nagrada za njihovo služenje kriminalnoj vlasti, i ujedno garancija kontrole nad glasanjima.

5. Spin. Tragični i dramatični događaji kojima poslednjih godina srpski javni prostor obiluje, učinili su građane neosetljivim na uobičajne spinove kriminalnog režima. Šokiranje bezočnim, monstruoznim postupcima postalo je jedini način da diktatura iole skrene pažnju svojih glasača sa bolnih prizora unesrećenih i zatim vređanih, ponižavanih i mrcvarenih roditelja, sa pljačke, trajnog zagađenja, trovanja, opšteg uništenja koje je sve teže sakriti. Saga o diplomiranim Srbima već nekoliko nedelja ispunjava ovu funkciju.

6. Služimo bezbednosti. Gotovo sve informacije o fakultetu od njegovih osnivača pominju uvođenje programa studija bezbednosti. Nazire se ambicija saradnika odmetnutih i otetih službi da pojačaju pozicije, i onih fasciniranih njima da ostvare snove. Ali i namera same službe da produži i ojača svoj pipke.

7. Ruska medicina je najbolja na svetu. Jedan od tri departmana Fakulteta srpskih studija čine Ruski jezik i književnost, što ceo poduhvat vezuje za onu vrstu srpskog nacionalizma koja bi Srbiju da vidi kao rusku koloniju. O uspehu višegodišnje politike dezorijentacije javnog mnenja i degradacije razuma svedoči činjenica da među građanima Srbije ima onih koji prihvataju ovaj oksimoron (naravno, ni bolji ni gori od prizivanja zapadnog protektorata u ime demokratije).

O fakultetu za negovanje identiteta

Univerzitet i negovanje etničkog ili nacionalnog identiteta su pojmovi bez ijedne tačke preseka. Univerzitet je mesto naučnog istraživanja i obrazovanja zasnovanog na njemu, gde naučno istraživanje podrazumeva objektivnost, pre svega nezavisnost od vrednosnog sistema. Negovanje identiteta podrazumeva da je taj identitet pozitivna vrednost, i uključuje akcije koje mogu biti sve, samo ne naučnoistraživačke. Ideja fakulteta za negovanje identiteta toliko je očigledno naopaka da je ni osnivači zagrebačkog uzora niškog fakulteta, Fakulteta Hrvatskih studija, nikad i nigde nisu uvrstili u svoju retoriku. Novi niški fakultet je već svojom definicijom nakaza.

Čak i kada ostavimo po strani činjenicu da je u pitanju fakultet, već pojam negovanja identiteta pokazuje potpuno nerazumevanje ovog pojma - ali i opasnu dozu totalitarne ideologije. Identitet - etnički, nacionalni, rodni, klasni - formira se spontano u interakciji pojedinca i zajednice. Jedan od osnovnih parametara slobode jeste mogućnost da se ovaj proces neometano odvija, da svako svoj identitet konstruiše, imenuje, ralizuje prema svojim svesnim i nesvesnim izborima. Ideja da neka institucija ili neki pojedinac oblikuje identitet, i da nam ga onda nametne državnim ili društvenim pritiskom, u snažnom je konfliktu sa idejama slobode i demokratije, i jako opasna za svaku zajednicu. A kada se ostvari, ona je jako oružje eventualne, a u našem slučaju aktuelne tiranske vlasti - u čijim uslovima jedino i može da zaživi. I to i jeste osnova svih nabrojanih motiva za novi fakultet.

Identitet za univerzitet može samo biti zanimljiv kao predmet naučnog proučavanja. Proučavanja koje mora imati kritički pristup, i po svojoj prirodi biti usmereno sticanju opštih teorijskih znanja - o identitetu uopšte, o čoveku, o zajednici, a ne narcisoidnom spoznavanju, odnosno projektovanju, i zatim proglašavanju, sopstvene veličine. Ne postoji saznanje o srpskom ili bilo kom drugom pojdinačnom identitetu koje po sebi može imati naučnu vrednost - naučna vrednost nastaje samo kad takvo znanje uporedimo sa uvidima u druge identitete, i iz njega izvučemo zaključke o dubljoj prirodi identiteta, čoveka, sveta. Bez komparativnog konteksta, bez interakcije sa nemačkim, francuskim, engleskim studijama, srpske studije ne mogu da postoje, i njihovo izdvajanje iz komparativnog konteksta je njihovo suštinsko izdvajanje iz nauke i iz univerziteta, šta god pisalo na osnivačkom dokumentu.

O iskrenosti izložene pseudoargumentacije za osnivanje fakulteta svedoči činjenica da jedan od tri njegova programa predstavljaju studije ruskog jezika i književnosti. Nakon što je fakultet zbog ovoga postao predmet ismevanja, osnivači su odgovorili da su u pitanju studije slavistike a ne ruskog jezika i književnosti, jer “bez slavistike nema ni srbistike” (iz teksta Dejana Markovića u Politici). Osim u svojstvu jeftine politikantske floskule, ovakvom stavu nije moguće pridati održiv smisao. Srbistike još manje ima bez filozofije, ili bez etnologije, kulturologije, lingvistike, opšte književnosti, i gomile drugih disciplina, pa novi fakultet neće imati odgovarajuće departmane. Srbistike pogoovu nema bez anglistike, germanistike, romanistike, pa se srbistika izdvaja iz fakulteta na kome se one proučavaju.

Jedno moguće razumevanje ovog stava dobija na težini kada znamo da osoba koja govori o slavistici nema slavističke ekspertize izvan rusistike, te da pod pojmom slavistike osobe bliske ruskom imperijalizmu često podrazumevaju ideju da su ruski jezik i kultura nekakav osnov svih slovenskih jezika i kultura, i da potonje treba istraživati i razumeti samo u tom kontekstu. Na pozadini ovog naučno blatantno naopakog stava, bavljenje rusistikom, i traženje porekla i zasnivanja slovenskih kultura u ruskoj po sebi predstavlja i bavljenje slavistikom. Ovu interpretaciju potkrepljuje i eksplicitna izjava planiranog vršioca dužnosti dekana novog fakulteta u Politici, koji kaže da će “sadašnje Odeljenje za ruski jezik i književnost biti preimenovano u Odeljenje za slavistiku”. Dakle, neće biti zapošljeni profesori za poljski, češki, bugarski, slovenački, beloruski jezik, književnost i kulturu, da bi se moglo govoriti o stvarnoj slavistici, nego će za rusistiku biti korišćen perfidni hiperonim.

O iskrenosti i realnosti planova o novom fakultetu govori i činjenica da su osnivanje novog fakulteta osudile kolege sa svih relevantnih institucija koje se bave istraživanjem u oblasti filologije: Filološkog fakulteta u Beogradu, Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, Filozofskog fakulteta u Beogradu, Filološko-umetničkog fakulteta u Kragujevcu, Instituta za književnost i umetnost. Kakav je naučni kapacitet, kakav kredibiitet, i kakav kapacitet da predvodi istraživanje srpskog jezika i književnosti fakulteta čije osnivanje nailazi na osudu sa svih relevantnih naučnih institucija u ovoj oblasti?

Kuda dalje?

O neistinama, nelogičnostima, apsurdima, retoričkim trikovima osnivača fakulteta bi se moglo još satima. Kakva je svrha? Politika diktature koja upravlja Srbijom odavno je ciljano protivrazumska, protivistinita, protivempatijska, protivzakonita i antidemokratska, i svako apelovanje na razum, istinu, empatiju, zakon i demokratiju u takvom kontekstu gubi značenje. Njene nosioce i kolaboratore naša analiza i kritika neće promeniti.

Promena nastaje sa svešću da mi koji želimo društvo koje teži demokratiji, jednakosti, blagostanju i slobodi pojedinca i kolektivnim vrednostima i interesima, činimo većinu i imamo moć da usmeravamo društvo. Ali da je za to potrebno više međusobnog poverenja, razumevanja, više promišljanja i zalaganja, više samokritičnosti, razuma, i pogotovu više hrabrosti kao supstance od koje se sastoje integritet i dostojanstvo. I da uspeh onih koji ih nemaju ne znači da treba da te vrednosti treba da odbacimo, već upravo da treba da im prisegnemo još jače. Pozivam nastavnike i studente Univerziteta u Nišu da ovim vrednostima nastave svoju borbu da sačuvaju autonomiju, da zadrže svoje departmane i studijske programe, i da se odbrane od napada kancera koji je srpsko društvo doveo do potpunog raspada, i sve građane Srbije da ih u tome podrže.

It's not easy being a dictator (Nije lako biti diktator)

If you want power, to exercise political power, you need to work really hard. It is not easy. You probably cannot do anything else in life. 

Our current dictator joined a political party as a young man, and went through the ranks, working hard for the party. Every day he acted in the best interest of the party and its leadership; he climbed the ropes. He worked tirelessly toward the party's goal of winning votes, and he was waiting for his moment, sacrificing sleep, health, relationships. All for the party and power. At some point money became more important, because people around him depended on his success.

The state - the whole state! - depended on his success, he came to believe.

Mafia methods worked well. A square meter of a newly built apartment building became a stable currency. Money started coming in freely: he figured it out.

Anyone can launder money now by buying an apartment in the capital. The party coffers are filling up through the party's control of construction projects. That money comes in handy before elections.

Our dictator hasn't had a job outside politics since his 20s. He needs to stay in power and keep winning elections, so that the money continues to come in. He also needs to keep bullying, threatening, and demonizing any form of critical journalism, because he knows that free press is bad news (his mother and his first wife were journalists). 

It is all about money at this stage, because he'll lose support unless he keeps generating cash. 

People on the outside watching your success should understand how difficult it is to be you. But, we can't. We should help you and reward your hard work, but you're a dictator. You worked for a dictator and you were always going to become one. Money has to keep coming, because you have pissed off so many people on your way to dictatorship. How many valves can be shut? 

From Tragedy to Resistance: The Rising Wave of Student Protests in Serbia

Serbia is a captured state, with a degree of totalitarian power hard to imagine for those who have not experienced it firsthand concentrated in the hands of its president, Aleksandar Vučić, whose powers, by constitution, should be merely ceremonial. He has turned the country into a lawless party state, where tycoons from his close circle break all regulations while draining the budget and robbing the population in every way that the lack of state regulation allows. A central part of it is the substitution of the representation of all social groups – from workers to students, to ethnic minorities, to women, to various minorities with abducted bodies and appointed party soldiers. Recently, an event occurred that alarmed the citizens of the extent to which Vučić's rule has compromised all dimensions of public life, including basic human rights and public safety.

On November 1st, 2024, at 11:52 CET, a 48-meter-long concrete canopy at the central railway station in Novi Sad, the second-largest city in Serbia and the capital of its province Vojvodina, collapsed onto people walking or sitting beneath it, killing 15 persons, including several children, and severely injuring two more.

The station, listed with the Institute for the Protection of Cultural Monuments of Novi Sad as a "property under special protection," was renovated in a process that began in 2021 and lasted until 2024. Before the renovation, the construction was assessed as structurally stable without signs of structural damage. However, shortly after the renovation under the banner of unlimited corruption, the canopy collapsed with tragic consequences.

The state, to the extent that such a thing even exists, reacted in a way that raised suspicions. Numerous politicians, along with their loyal media teams, were present at the scene during the rescue operation, often obstructing the rescuers. Owners of some companies involved in the renovation also arrived at the scene and behaved provocatively, showing disrespect for the victims and the injured. Before there was a chance for a complete forensic inspection, the remnants of the canopy were removed. The government and the all-powerful president stated that the canopy was not part of the renovation, which was quickly disproven by project documentation and photo archives. In the service of a political campaign, it underwent works that inevitably led to the collapse, and the building was put into use before the inspection, bypassing the legal safety regulations. It turned out that numerous important steps in the procedure were skipped or ignored, including the final safety check and the usage permit.

The engineer who was the supervising authority for some aspects of the renovation stated that many procedures were not followed, e.g., that paper sacks were shoved into the concrete to save money, and that crucial structural elements were removed to cut costs. Other engineers noticed that during the renovation, the canopy was additionally burdened with steel construction, glass, and stone slabs, which increased its weight by as much as eight or nine times, while the supporting anchors were not reinforced. It was revealed that the engineers responsible for planning and executing the renovation were from wrong engineering fields, such as road-building, making their qualifications questionable for renovating such a structure. Numerous indications – from earlier statements by President Vučić himself and his general style of governance to statements by some of the suspects – pointed to the major role of politics and politicians in the tragic event. A prominent politician deeply involved in the renovation, Goran Vesić, was originally arrested, but even during his arrest, he received privileged treatment, and soon after, he was released, despite the high likelihood that he could influence witnesses and manipulate evidence.

Overcome with grief for the lost lives and faced with a situation where citizens’ safety is sacrificed for the profit of the president's oligarchy, and where no one in the public space is safe, citizens, initially only from Novi Sad, and then from many other cities and towns in the country, spontaneously began to take to the streets every day at 11:52, the time of the tragedy, to hold a one-minute silence for each victim. The arrogant authorities arrested citizens for protesting, staged an attack on the Novi Sad City Assembly, and organized attacks on citizens. Officials of the ruling party – local government members, directors of public enterprises, in groups, attacked and beat citizens protesting, including severely injuring four musicians from the Belgrade Philharmonic and attacking students from the Faculty of Dramatic Arts in Belgrade. In response to the latter attack, the entire student population in the country reacted by blocking all universities and formulating four demands, which remain the demands of the civil protest to this day, and until they are met, the blockades will continue:

1. Release the full documentation related to the renovation of Novi Sad Railway Station
2. Release all those arrested for honoring the victims and dismiss the charges against them
3. Bring charges against all those involved in physical attacks on citizens and their organizers
4. Increase the budget for higher education by 20%.

Students were joined by their professors, and then by some entire faculties, so that eventually, all universities adopted stronger or milder support for the student blockade. To this day, all study program sin the country and all other activities at universities and most scientific institutes have been suspended.

For a while, the state continued with arrests and attacks by hooligans, but then signs of relaxation emerged: those arrested were released (except for one student, who remained in prison for two months without charges and was only recently released), and part of the documentation related to the renovation of the canopy was published – along with some potentially unreliable documents and without the documents most important for determining accountability. What is especially disturbing is that an indictment against 13 people was raised based on incomplete and questionable documentation. The additional suspicion about the fairness of the process is raised by the fact that after receiving the indictment proposal, the court decided to lift the detention for the only political official among the accused, with the explanation that the indictment does not provide grounds for any charges, and even let him flee to Italy. In Serbia, there is a specific procedure for accepting or returning the indictment, which had (and still has) not yet begun. Announcing that the indictment does not hold before it has been assessed by the court indicates that the court decisions are all already made by the politicians.

The student protests show some properties that distinguish them from previous protests in Serbia and beyond. They refuse to elect representatives or coordinators, but rather decide in plenums. They also refuse any negotiations with the officials, insisting that they only ask for the rule of law, which should not even be asked for, let alone negotiated. They also successfully remain dissociated from any political parties, movements or other organizations. The students establish a kind of alliance with farmers, whose protest had already been ongoing, and receive support from teachers and high-school students, who also go on strike.

Simultaneously, pressures by the regime are growing. The students are taken to the security service’s premises for interrogations, security service agents visit their parents at work and threaten them, people with foreign citizenship seen at the demonstrations are interrogated, deported, accused of working for foreign secret services. Party soldiers are sent to occupied faculties to beat the students, provoke incidents.

The student protests are growing too, citizens are joining, and protests are being organized in a huge number of towns, even the small ones where they have never occurred before, and where the government has firm control. On Friday, December 22nd, the streets of Belgrade saw the largest number of people protesting in the history of Serbia and Yugoslavia to the date, more than when Milošević was overthrown. When the authorities expected that the Christmas and New Year holidays would dull the edge of the protests, they continued to grow. Students were joined by other sectors: educators went on strike, as did the bar associations. On Friday, January 24th, a general strike was announced, with a massive number of individuals, firms, and associations participating, and the streets of Serbia saw the largest number of people in protests in the country's history. Meanwhile, the government started a new strategy: individuals in cars drove into the crowd, injuring random protesters. Two female students were seriously injured this way, many received lighter injuries. After a series of such attacks, universities strongly stood by the students in the blockade and demanded that the state prevent violence against them.

It is evident that the regime responds to demands for the functioning of institutions and the rule of law, for respecting the law, with violence and an unwillingness to make even the smallest step in the requested direction. Besides traditional allies of authoritarian populists like Putin, Erdoğan, and Netanyahu, sporadic and reserved reporting in the West on the protests far more popular, creative, politically potent, than many that have been exciting the Western audience for months, indicates that there is also support from the United States and the European Union. This was openly confirmed when Richard Grenell, one of Trump's closest associates in charge of international politics, published a statement that falsely accuses student protest of taking up institutions by violence, and on the same day, Gert Jan Kopman, the General Director of the Directorate-General for Neighborhood and Enlargement Negotiations of the European Commission, expressed support for Vučić and gathered Serbian opposition parties and NGOs to warn them that the EU would not support a violent change of government (which no one is attempting).

Victims of the canopy collapse:

1. Milica Adamović (2008)
2. Sanja Ćirić Arbutina (1989)
3. Đorđe Firić (1971)
4. Sara Firić (2018)
5. Valentina Firić (2014)
6. Stefan Hrka (1997)
7. Mileva Karanović (1948)
8. Nemanja Komar (2007)
9. Miloš Milosavljević (2003)
10. Goranka Raca (1966)
11. Vukašin Raković (1955)
12. Anđela Ruman (2004)
13. Vasko Sazdovski (1979)
14. Đuro Švonja (1947)
15. Anja Radonjić (2000)

Ping-Pong Oktobar (Ping-Pong October)

Za uspeh u stonom tenisu najbolje je biti rodjen u oktobru. Lista šampiona počinje od najveće legende.

Ma Long: 20. oktobar, 1988

Jan-Ove Waldner: 3. oktobar, 1965

Wang Nan: 23. oktobar, 1978

Zhang Yining: 5. oktobar 1981

Kong Linghui: 18. oktobar, 1975

Jean-Philippe Gatien: 16. oktobar, 1968

Mikael Appelgren: 15. oktobar, 1961

A tu je i naš Ilija Lupulesku: 30. oktobar, 1967

Januar i februar zajedno daju više šampiona: Li Xiaoxia, Liu Guoliang, Fan Zhendong, Chen Meng (januar); Deng Yaping, Zhang Jike, Ma Lin (februar). Tako se izdvajaju tri meseca, a ostatak godine djene-djene (cf. e.g. Batorfi, Boll).

Ali, moguće je da ima nečeg tempiranog za ping-pong u oktobarskim bebama. Šta kažu kineske kolege?

Pretpostavljam da se već neko bavio time, makar u Kini, tek da se zabeleži kurioziet ako ga ima.

_

For success in table tennis, it is best to be born in October. What do Chinese colleagues say?

Prevazići glupost

Univerzalna osobina odnosa u ljudskoj zajednici je da se onaj potlačeni, podređeni, eksploatisani predstavlja kao intelektualno inferioran: kao neodgovoran, nesposoban da se brine o sebi, nekompetentan da uredi svoju zajednicu. Bilo da se radi o odnosima među pojedincima, bilo među zajednicama. I ta predstava nije lažna: podređeni čovek se zaista ponaša neodgovorno, nekompetentno, nesposobno, ukratko: ponaša se glupo, a glupost, između ostalog, trpi, toleriše i čini nasilje i drugo štetno ponašanje, ishodujući opštu sklonost promeni na gore, nazadovanju, negativnom rezultatu svake reforme i svakog napora da se stvari poprave. Ljudi u totalitarnim režimima, na okupiranim teritorijama, u kolonijama, u nižim socijalnim klasama, generalno teže a budu površniji, manje analitični, manje pronicljivi, manje svesni posledica svojih postupaka, i skloniji da stvari objašnjavaju neophodnošću, višom silom, teorijama zavere. Pitanje zašto je ovo slučaj, obično uslovljeno frustracijom zbog nemogućnosti da se promeni, ima dugu istoriju u ljudskoj misli. Ako je nešto što se čini univerzalnim uopšte moguće promeniti, promena svakako uključuje razumevanje pojave, i njeno osvešćivanje. Pa u tom cilju i ovaj moj mali doprinos.

U Transakcionoj analizi, školi mišljenja u psihologiji, prepoznaju se tri tipa ego stanja: ego deteta (emocionalno autentično, ali ranjivo, traži zadovoljstvo), ego roditelja (nosi vrednosti, što čini da ili podržava ili osuđuje) i ego odraslog (racionalan, objektivan, uravnotežen, pravičan). Smatra se da su prva dva stanja manje stabilna i manje sklona racionalnim perspektivama od stanja odraslog.

U društvenim odnosima, dinamika ego stanja roditelja i deteta može biti povezana sa stavovima Ditricha Bonhöffera o gluposti. Bonhöffer je primetio da je glupost društveni, a ne individualno-psihološki fenomen. Govorio je o namernom neznanju: ljudi namerno ignorišu epistemološke i etičke aspekte kako bi se prilagodili autoritetu. Ova vrsta gluposti cveta u kontekstima egzistencijalne pretnje i jakog društvenog pritiska. Imitirajući odnos roditelj-dete, gde roditelji preuzimaju egzistencijalnu odgovornost za svoju decu, potlačeni prebacuju odgovornost za svoje postojanje na autoritet i preuzimaju ulogu intelektualno inferiornih. Razum zahteva koherentnost i doslednost, dok autoritarna okruženja primoravaju ljude da veruju u ono što nije logično ili istinito i da rade ono što nije etički. Prihvatanje gluposti kao kognitivnog modusa rešava tu tenziju.

Nije neočekivano, onda, da je glupost glavni ljudski znak pokornosti. U situacijama jake društvne subordinacije, podređeni pojedinac se mora praviti glupim. Znakovi inteligencije, lucidnosti i znanja su znakovi neposlušnosti. Ne razmišljaj. Pokoravaj se! Glupi ne mogu nositi odgovornost za svoja dela i postojanje; oni prepuštaju svoju odgovornost autoritetu. Oni se pokoravaju, verujući da će autoritet osigurati njihov opstanak.

Ovaj aspekt ljudske prirode, ugrađen u naše gene, evoluirao je u odnosima između pojedinaca ili malih grupa. Rast ljudske populacije i tehnološki napredak, posebno u masovnim komunikacijama, stvorili su nove kontekste za glupost kao pokornost, ciljajući velike grupe: klase, nacije, identitete.

Drugim rečima, sama činjenica da je neki transakcioni odnos asimetričan—jedna grupa vrši vlast nad drugom—rezultira time da ova druga prihvata ulogu glupog unutar tog odnosa. Jednom usvojena u određenim domenima, glupost se širi i na druge, jer je teško prebacivati se između gluposti i intelektualne kompetencije pri prelasku sa teme na temu i sa odnosa na odnos. Glupost se teško obuzdava.

Istoriju pišu pobednici, diskurse konstrušu dominantni. Opšta je tendencija ljudskih kultura da glupost izazvanu realizovanom moći predstavljaju kao izbor potlačenih. Uzročna veza je preokrenuta: potlačeni nisu glupi zbog asimetričnih transakcionih odnosa; oni se percipiraju kao neko ko bira glupost umesto razuma iz afiniteta ili lenjosti, čime se opravdava njihovo ugnjetavanje. Ugnjetač prihvata teret odgovornosti za njih, tvrdeći da je sva njegova dobit u tom odnosu opravdana (ukoliko se uopšte dozvoli govor o koristi) jer bez njega potlačeni, koji odbijaju da preuzmu odgovornost za sebe, ne bi preživeli.

Na nivou različitih kultura, ova dinamika je institucionalizovana u predstavi o poklanjanju ideologije. Ugnjetač tvrdi da je on izabran da primi univerzalnu ideologiju. Ili da ju je otkrio, ili razvio. I to je ono što ga čini superiornim. Bilo da se radi o afinitetu bogova, helenskoj kulturnoj integraciji, pravnoj državi, hrišćanstvu, islamu ili liberalnom progresivizmu, ideologija pripada ugnjetaču, koji je velikodušno deli sa potlačenima. Činjenica da potlačeni ne uspevaju u potpunosti da usvoje poklonjenu ideologiju (ne samo zato što je ona nekompatibilna sa njihovom kulturom, već i zato što je arbitar usvajanja pristrasni ugnjetač) opravdava njihov status potlačenih. Da su se malo više potrudili, da nisu tako lenji i korumpirani, suštinski: da nisu glupi, mogli bi živeti blaženim životom, ali oni biraju da to ne čine.

U ovoj dinamici, posebno u složenom okruženju globalizovanog sveta i masovnih medija, politike ugnjetača se razvijaju u pravcu maksimalizacije gluposti kod potlačenih. To zauzvrat znači maksimalizaciju opravdanja za ugnjetavanje i manipulaciju nad potlačenima, sa glavnim ciljem da maksimalizuje eksploataciju i komfor za ugnjetača.

Dinamika gluposti nije održiva: oblikuje se u rastućim balonima koji na kraju pucaju. Jaz se širi,  skrivena istina u osnovi diskursa se zaboravlja, ugnjetači poveruju u svoj diskurs, umore se od odgovornosti koju su oteli od potlačenih, i apetiti im rastu izvan održivog. Počinju se sukobljavati oko potlačenih. Potlačeni gube garancije za preživljavanje i nisu više spremni da se povinuju, napuštaju glupost. Ovo dovodi do katastrofalnih događaja koji resetuju neke dimenzije procesa. Tada isti proces, sa istim izgledima, počinje ispočetka.

Ne samo etički, već i pragmatično, glupost je seme propasti. Što više gluposti, manje je odgovornosti, zadovoljstva i motivacije. Što više gluposti, više je sukoba i nasilja. Što više gluposti, bliži je kolaps. Naša metaodgovornost je da ne odustajemo od odgovornosti. Za onog koga društvenoistorijska dinamika vuče da postane ugnjetač, to znači da ne preuzima odgovornosti od drugih, da ne eksploatiše i ne ugnjetava. Za onog kog vuče da bude potlačeni, to znači odbacivanje gluposti, suočavanje sa realnošću i traženje načina za njeno poboljšanje.

Vraćajući se na Transakcionu analizu, pitanje od najvećeg interesa može se formulisati ovako: Da li je ljudsko društvo, na nivou grupe, ograničeno na dve neuravnotežene uloge: na roditeljsko i dečje ego-stanje, na ugnjetača i potlačenog? Da li ima kapacitet da razvije odnose na nivou ego stanja odraslih? I ako je odgovor pozitivan, koji je način da se to postigne?

Overcoming stupidity

A universal characteristic of relationships within human society is that the oppressed, subordinate, exploited are portrayed as intellectually inferior: as irresponsible, incapable of taking care of themselves, and incompetent in organizing their community. This applies both to relationships among individuals and among communities. And this portrayal is not false: the subordinate person indeed typically behaves irresponsibly, incompetently, and incapably—in short, they behave stupidly. The question of why this is the case, often prompted by frustration over the inability to change it, has a long history in human thought. If something that seems universal is even possible to change, the change certainly involves understanding the phenomenon and raising awareness of it. This is my small contribution toward that goal.

In Transactional Analysis, a school of thought in psychology, three types of ego states are recognized: the child ego state (emotionally authentic yet vulnerable, seeking gratification), the parent ego state (bearing values, hence supportive or judgmental), and the adult ego state (rational, objective, balanced, fair). The former two have been argued to be less stable and less prone to rational perspectives than the adult state.

In social relations, the parent-child states dynamics may relate to Dietrich Bonhoeffer's views on stupidity. Bonhoeffer observed that stupidity is a social rather than an individual-psychological phenomenon. He spoke of willful ignorance: people willfully ignore epistemic and ethical considerations to conform to authority. This kind of stupidity flourishes in contexts of existential threat and strong social pressure. Mimicking th parent-child relationship, where parents take existential responsibility for their children, the oppressed pass the responsibility for their existence to the authority and take the roe of the intelectually inferior. Reason demands coherence and consistency, while authoritarian environments force people to believe what is not logical or true and to do what is not ethical. Assuming stupidity resolves the tension.

Pushing this reasoning further, stupidity is the main human sign of submission. In situations of strong subordination, the subordinated individual must play stupid. Signs of intelligence, lucidity, and knowledge are signs of insubordination. Do not think. Obey! The stupid cannot bear responsibility for their acts and existence; they relinquish their responsibility to the authority. They obey, trusting that the authority will ensure their survival.

This aspect of human nature, built into our genes, evolved in relations between individuals or small groups. The growth of human population and technological advances, especially in mass communication, have created new contexts for stupidity as submission, targeting large groups: classes, nations, identities.

In other words, the very fact that a transactional relationship is asymmetric—one group exerting power over another—results in the latter adopting stupidity within the relationship. Once adopted in certain domains, stupidity spreads to others, as it is difficult to switch from stupidity to intlectual competence while switching btween domains. Stupidity is not easily contained.

History is written by the victors, discourses are constructed by the dominant. It is a general tendency of human cultures to view the stupidity induced by exerted power as a choice of the oppressed. The causal relation is inverted: the oppressed are not stupid due to asymmetric transactional relations; they are perceived as choosing stupidity over reason out of afinity for it or laziness, thereby justifying their oppression. The oppressor accepts the burden of responsibility for them, claiming all profit in that relation is justified because without them, the oppressed, who refuse to take responsibility for themselves, would not survive.

This dynamic is institutionalized in the gifting of ideology. The oppressor claims to have been chosen to be given the universal ideology. Or that they discovered, or developed it. And this is what makes them superior. Whether it is the affinity of the gods, Hellenic cultural integration, the legal state, Christianity, Islam, or liberal progressivism, the ideology belongs to the oppressor, who generously shares it with the oppressed. The fact that the oppressed fail to fully adopt the ideology (not just because it is incompatible with their culture but also because the arbiter is the oppressor) justifies their oppressed status. If they tried a bit harder, if they were not so lazy and corrupt, essentially: if they were not stupid, they could live the blessed life, but they choose not to.

In this dynamic, especially in the complex environment of the globalized world and mass media, the policies of the oppressor develop to maximize the stupidity reaction of the oppressed. This, in turn, means maximizing justification of oppression and manipulation over the oppressed. Essentially, it maximizes exploitation and comfort for the oppressor.

The dynamics of stupidity are not sustainable: they are shaped in growing bubbles that eventually burst. The gap expands, the truth undrlying the discourse is forgotten, the oppressor grows tired of the responsibility they robbed from the oppressed, and their appetites grow beyond sustainability. They begin to clash over the oppressed. The oppressed lose the guarantees of survival. This leads to catastrophic events that reset some dimensions of the process. Then the same process, with the same outlook, starts over again.

Not just ethically, but also pragmatically, stupidity is the seed of doom. The more stupidity, the less responsibility, satisfaction, and motivation. The more stupidity, the more conflict and violence. The more stupidity, the closer the collapse. It is our meta-responsibility not to give up responsibility. For the likely oppressor, it means not taking responsibilities away, not exploiting and oppressing. For the likely oppressed, it means rejecting stupidity, facing the reality and seeking the ways to improve it.

Returning to Transactional Analysis, the question of highest interest can be formulated as: Is human society, at the group level, limited to the two imbalanced roles: the parent and the child state, the oppressor and the oppressed? Does it have the capacity to develop adult-state relations? And if the answer is positive, what is the way to achieve this?

Opet o komunizmu i fašizmu (dva babina uštipka)

Biċe gusto u Francuskoj. Tamo, kao i drugde, ljudi glasaju protiv, a ne za. Protiv koga će glasati: Marin Le Pen (ispeglani fašista) ili Melenchona (komunista)?

Apropos prethodnog teksta, jedan moguċi litmus test je jevrejski glas (u meri u kojoj glasa kao blok, naravno). Pošto antiratni protesti idu često i svesno u antisemitizam, lako bi mogla da se desi neverovatna stvar da francuski Jevreji glasaju protiv levice (te tako za fašiste; vidi, npr. izjavu Serge Klasferda). Teško da će centar, zapravo desni centar, dovoljno podržati Melenchona.

Fašizam i Komunizam (Fascism and Communism)

Prvi je nešto bolje kotiran u kapitalizmu ili “na Zapadu”, kao manje zlo medju totalitarnim parnjacima. Kao političkom pokretu kroz istoriju mu se lakše veruje i lakše mu se zaboravljaju gresi. Percepcija je da će se vremenom ispraviti i vratiti u normalu. Drugi je na istom Zapadu čist djavo, nikako mu se ne može verovati, ni po koju cenu i do kraja sveta. Oba su rak rane, ali komunizam mora da se porazi ubistvom, fašizam može da se leči ili porazi hemo-terapijom.

Čini mi se da je fašizam tako ocenjen jer ljudi kojima je stalo mogu da se dogovore oko proizvodnje i ne mora potpuno da se ruši klasni sistem da bi se (državna) proizvodnja organizovala.

Britanska Imperija i Sovjetski Savez su arhetipovi u istoriji (kapitalizam i komunizam) i u njihovom odnosu se ogleda jednačina. U primeru Nemačke, iako je rak fašizma bio podaleko metastazirao, hemoterapija je bila uspešna samo uz pomoć drugog raka; sa ozbiljnim posledicama i po dobre i po loše terapeute.

Pečat greha fašizma je izbledeo, ali komunizma ne. Kao da lakše ravnotežimo surovu nadmenost nego surovu sentimentalnost. Iako bez sentimentalosti nema spasa. (komunizam odbacuje religiju, fašizam pravi bolje mašine?)

_

The first is somewhat better ranked in capitalism or "in the West," as a lesser evil among totalitarian counterparts. As a political movement throughout history, it is relatively easier to trust and to forget its sins. The perception is that it would correct itself over time and return to normal. In the same West, the other one is pure devil, it cannot be trusted at all, at any cost, and until the end of the world. Both are cancer wounds, but communism must be defeated by murder, fascism can be treated or defeated by chemotherapy.

It seems to me that fascism has been dealt with and is rated that way because people who care can agree on production and the class system does not have to be completely destroyed in order to organize (state) production.

British Empire and Soviet Union are archetypes in history (capitalism and communism) and their relationship reflects the equation. In the example of Germany, although the cancer of fascism had metastasized deeply, chemotherapy was only successful with the help of the other cancer; with serious consequences for both good and bad therapists.

The stamp of the sins of fascism has faded, but not of communism. It's as if we can more easily balance cruel arrogance than cruel sentimentality. Although there is no salvation without sentimentality. (communism discards religion, fascism makes better machines?)

Etiopija

Samo sam dvaput bio tamo, poslednji put - negde 2020 - bese mnogo sveta. Hor peva, pop sluzi na engleskom, a ja sedim s decom netremice jer tako nesto ne ocekujem u nasoj crkvi. Sveti Luka u gradicu McLean, Virginia, preko reke od prestonice. Zaboravih popovo ime, ali je bilo jedno od onih sto  zavrsavaju na ch, sto ga mozda vezuje za neku predjasnju emigraciju, posle prvog ili drugog svetskog rata (ovde sam cuo da se kaze i "cetnicka emigracija," a mozda prvosvetskoratovska vise vazi za Cikago, verovatno brkam stvari ne poznavajuci tu istoriju dovoljno dobro). Lepo je propovedao pop i uopste, mislio sam, ove reformisane crkve gde se nacija ne naglasava privlace ljude i organski i individualisticki, privlace one koji su zainteresovani da cuju. Crkvenoslovenski, bar mene, dosta odbija od crkve - osim bas kad hocu da se vidim sa ljudima ili o praznik kad je lepo vreme, pa idem da se druzim i procaskam malo.

Najveci utisak te posete je bio da je u crkvi bilo dosta Etiopljana (ili Eritrejaca), mozda cetiri ili pet porodica. Prvo pomislih: koliko ih zanima srpska kultura, sigurno je veza pravoslavno hriscanstvo i verovatno neke licne veze mozda preko studija u Srbiji iz Nesvrstanih dana, brakovi u dijaspori i slicno. Ili prosto, kao mi tada, ljudi zive u kraju i to nam je najblizi hram. U i oko D.C.-a ima mnogo Etiopljana i Eritrejaca, njihovih restorana i barova, a crkava ima desetak i vise. Zasto ovi ljudi dolaze bas u narecenu crkvu, ne znam tacno, ali ta sluzba bez filetizma mi se ucinila kao retka i dragocena. Isto, diletantski mislim, za danasnju Srbiju bi bilo sjajno da ima jace veze za Etiopijom. Kad svedem na plemenski racun, ja ih zaista vidim kao nase, isto koliko su mi nasi Rusi i Ukrajinci. Nadam se da vec postoji, ali ako ne -  ima li sanse za jace veze sa Etiopijom? Neko drustvo prijateljstva da preraste u razmenu studenata, amharski na Filoloskom, poslovi, projekti, da se pika basket i fudbal, maraton (Abebe Bikila!). Ipak je to stara kultura, ogromna zemlja i - sto da ne - da se obogacuje genetika sa obe strane. 

Jutros rano

Jutros rano naletim na našeg čoveka, ovde u parku. Pitam ga kako je, kako njegovi, a on meni: "Nikako."

Pošto se tek slabo znamo, možda sam ga dvaput ranije video, ja zaćutah na tren, a on će: “Ma, zajebavam se, kako će im biti? U Srbiji je uvek dobro, samo narod kuka."

Mislim i ja slično kad mogu, prija mi lakoća.

Dolazi ovamo ponekad, da obidje sina iz prethodnog braka, inače živi u Beogradu. Ćaskamo mi tako, u nekom momentu izvuče pljosku s rakijom i ponudi. Šta ću, potegnem, i dam mu natrag. On potegne i vrati. Jedna druga, treća, mi ostadosmo u parku, bogami, pun sat. Ma, oduševio me čovek, svaka na mestu. Ne znam je li bilo do rakije, ali lepo beše, u početku.

E, već, kad sam se podnapio, a on ode u žbun da se olakša, zapitah se da li je to stvarno tako, da li je u Srbijici uvek dobro? Jest, ima hrane, ima svega, ljudi razgovorni i rasterećeni. Možda, u gradovima. Tamo svi imaju foru i prilično džabalebare, a mnogo više kukaju. Vlast je u gradovima, dosta ima do vlasti, snažan efekat na sve. Nekako je kuknjava na selu mlaka nus-pojava, kao neka igra kartama, preferans takoreći; a siromaštvo svejedno postoji, trećesvetsko. U gradu je sve ljuće. Nije dobro, naravno, u poredjenju sa ostatkom sveta. Ili je dobro jednima i onima okolo. Ni ta diktatura, sva sreća, ne ide do kraja, oštro, da se zna. I ona nešto gradi, trudi se da ide ukorak, koliko joj je neprosvećenoj moguće. Napola. Porodica se rastače, prodaje se magla, bes raste. Istina je da narod ima zašto da kuka. Zašto moji, brat, sestra, ujaci, stričevi, strine, tetke - zašto oni kukaju? I ja sam kukam. Naš čovek, ovaj od jutros, je potpuno u pravu.

Da završim priču, desi se čudna stvar, on izvadi čvaraka malo, praziluka i paradajza isečenog na kriške, i mi nastavismo. Ugrejali smo se dobro, samo on malo promenu ćurak.

Ovako poče: "Ali, ne lezi vraže."

Meni beše milo kad sam to čuo, izvadim telefon i otkažem sve drugo.

On ponovi: "Ne lezi vraže, ima tu jedan problem”, punim ustima zbori, “ovi nas spolja jebu kako stignu."

Pomislim, da li tu baš stoji ‘ne lezi vraže’ ili sam već sve zaboravio, ali, dobro, da se ne fokusiram van fabule, krenem i ja da se udubljujem.

"Ko nas jebe?", pitam.

"Pa, svi", kaže.

"Je l nam lepo?" pitam, odgrizavši praziluka.

"Lepo nam je" kaže on, "jebu nas, a nama lepo".

"Ne zvuči kao problem", rekoh više za sebe, da ne izgubim nit.

On se, kao, tad malo naljuti na mene: “Ma, jebi se", reče.

Smeškam se i ja, prodje desetak sekundi, čini mi se; tek, zavali mi šamarčinu. Nije da nije bolelo. Ali, zaslužio sam bio. Uzmaknem polako i poizdaleka mu se zahvalim na društvu i krenem kući. Ne sećam se sad tačno da li sam izgovorio ili sam samo pomislio, pozovem ga da dodje na slavu, biće tad u gradu; ili je on mene pozvao, ne znam više. Tako se rastadosmo. Dok sam išao kući, sve vreme mislim -nadam se- da možda bolje razumem svet. Takav je uticaj na mene imao čovek.

Evo stigoh i pišem odmah da ne zaboravim. Onakvog paradajza nisam jeo, čvarke ne znam ni gde bih našao, dobra rakija, sve sjajno. A ta šljaga, neke stvari mogu da se, izgleda, zaustave ili preusmere, obustave samo prikladnim šamarom. Svet, odrasli okoreli svet, ide utabanom stazom, dok ne padne prikladni šamar. Inače su sve mahom izbori izmedju dve-tri opcije koje se ne razlikuju značajno (iako je život jedan). “Trade offs”, kako ovde kažu, manje zlo. Poreklo šljage skoro da i nije bitno, stohastički je proces.

Nisam dovoljno religiozan, da uzletim u apsolutno nepoznato. Možda do Lava Šestova, ili do Spinoze da dobacim bar, teorijski. Lek je jasan, nepoznati naš Georgije (uticaj, oslobodilac) da ubije poznatu aždaju (kontrola, tlačitelj). Moglo bi da se desi. Polu-diktator bi mogao ozbiljan legat da izvaja, ne bi ga mnogo koštalo u politici, jak je - osim što mu je život moguća cena. Trade-off taj nije trica. Država, crkva i kriminal - tri stubića na terasi, da ne mešaju puzavice i svima lepo. A država, dok je ima, će polako svoditi nemar i kriminal na meru, iako je sve u božjim rukama i sve je moguće.

Deda Mraz i druga Srbija

Ovaj blog je preopširna i netražena fusnota na bata-Soletov poslednji tekst. On iz Centra vidi zapadne dobrotvore, prosvetitelje i reformatore - njihove motive i efekte; a ja - možda jer sam bliže, i češće boravim u Srbiji - ne mogu da se oslobodim perspektive Periferije.

Ima onaj vic "Koliko imaš godina? ... I jošuvek veruješ u Deda-Mraza?". Mi Srbi, iako najstariji narod, iz sve snage i sa puno strasti verujemo u Deda-Mraza, i u Deda-Mrazove, i već smo i zaboravili da imamo gaće. Mi verujemo da će Amerikanci plaćati nevladine organizacije da bi podigli nivo ljudskih prava u Srbiji, ili da će Rusi napraviti centar kako bi nam pomagali u slučaju prirodnih nepogoda. I prepoznaćemo milion neprijatelja, i prepreka, da bismo opravdali izostanak tog rezultata, i posle trideset godina i trideset prirodnih katastrofa.

Koliko god ta podela bila odbacivana, prva, druga i treća Srbija su pojmovi koji opisuju ne samo stvarnu, nego i veoma važnu društvenu realnost. Prva Srbija je ustvari cela Srbija. O trećoj Srbiji ne bih trošio reči (ali ću napisati par redova na kraju). Želim da pišem o drugoj Srbiji. Jer onako kako je vidim, ona okuplja važan deo zajednice, koji je ključan za ostvarenje njenih osnovnih interesa, i umesto da je organizuje, upravlja u razvoju i napredovanju - ona prihvata sasvim suprotnu ulogu. Ono što ću reći nije nekakva optužba druge Srbije, iako će verovatno tako biti čitano. Druga Srbija je samo osobina stadijuma u razvoju civilizacije, ona je činjenica bez agentivnosti i svesti, pravilnost u društvenom dinamizmu našeg vremena. I ako želimo da mislimo o nečem boljem, moramo da mislimo o tome kako prekonfigurisati tu sferu koju ovde opisujem kao drugu Srbiju.

Druga Srbija kakva jeste je rezultat kasnog kapitalizma. Njegove individualističke ideologije. Cilj mog života je da meni bude bolje u koordinatnom sistemu određenom drugima. Ako svima bude jednako dobro, pa čak i ako svima bude u jednakoj meri bolje, ništa nisam uradio. Individue koje su bolje prilagođene uslovima ne rade na tome da pomognu celoj zajednici (solidarnost), već konstruišu novi identitet - identitet bolje prilagođenih, i razvijaju oportunu ideologiju kojom racionalizuju sebičnost i gramzivost. 

Druga Srbija zato sebe predstavlja kao reakciju na prvu. Kao modernizatora koji treba da preokrene istorijsku regresiju, da nas vrati tamo gde pripadamo, ali je u tome sprečava ono drugo, to jest prvo - ona Srbija koja se u okolnostima ne snalazi jednako dobro. Druga Srbija sebi pripisuje složeni stereotip koji uključuje progresivnost, pragmatičnost, razumnost, posvećenost visokom nivou zaštite ljudskih prava, socijalnoj pravdi - čak sebe često etiketira kao levicu. Ona sebe vidi kao čistu, tolerantnu, slobodnu od predrasuda, naučnu, vaspitanu i finu, "kulturnu", sklonu finoj umetnosti, obrazovanu, svezubu, umivenu. Kada nas Zapad sretne na ulici ili svrati kod nas na kafu, da ne misli o nama kao o smrdljivoj sirotinji, varvarima, marvi koju treba kultivisati i oplemenjivati, nego da se oseti među svojima. Dok muze, da mu ne smrdi.

Druga Srbija sebe vidi kao deo Zapada. Zapad ima moć da stvori i plasira sliku koja drugoj Srbiji pomaže da postoji i živi sa samom sobom, a ima i moć da onda drugoj Srbiji pruži nešto podrške, zaštite, ponudi neka obećanja, i time je drži na svojoj liniji. 

Druga Srbija u potpunosti počiva na ponuđenoj ideji da je Srbija Zapad, i da, kad bismo svi to prihvatili, Srbija bi i bila Zapad, i (što je najvažnije) imala zapadni standard i zapadni nivo ljudskih prava, i zapadni ekonomski i politički tretman u svetu, i jednostavno bi sa drugim zapadnim državama živela u jednoj velikoj i srećnoj porodici. Da bi se Srbija u sekundi preselila s Periferije u Centar, postala bogata, ugledna, i dobila zaštitu protiv svih koji to nisu. Druga Srbija je bezrezervno uverena da zapadni Deda Mraz ako i ne daje bezuslovnu ljubav, ako i traži nešto za uzvrat - on traži beznačajno malo. A daje tako mnogo.

Druga Srbija je očajna jer ona za sebe jeste Zapad, ali ne uživa u plodovima te činjenice, ne živi Sex-and-the-City-život, samo zato što deli prostor i identitet sa prvom Srbijom. Ona ne razume da kao što ona neće prigrliti prvu Srbiju - već će učestvovati u njenom eksploatisanju, tako ni neki Zapad ili neki Centar neće prigrliti nju i odreći se predmeta eksploatacije, šta god ona učinila za njega.

Druga Srbija je u kognitivnoj disonanci između svesti o svojoj nadmoći, o nadmoći svojih stavova, i o nadmoći Zapada uopšte, i predstave o potisnutosti, o obespravljenosti, o tome da njen položaj i njeno učešće u društvu i državi ostaje daleko ispod onoga gde bi trebalo da bude. Ona smatra da je viši kvalitet života koji uživa u odnosu na prvu Srbiju delom stvar izbora (jedite kolača), a delom privilegija koja je zaslužena drugosrbijanskim opredeljenjem i umišljenom žrtvom koju za njega podnosi. Druga Srbija je u kognitivnoj disonanci i kad je reč o učešću u diktatorskom režimu, pa Ana Brnabić, Biljana Srbljanović, Tanja Miščević, Goran Miletić i jesu i nisu druga Srbija: druga Srbija će na primer deliti po mrežama njihove tekstove koji eksplicitno ne promovišu režim, i prećutkivati, ili se čuditi na tekstove koji to čine.

Druga Srbija perpetuira kolonijalni diskurs, i aktivno posreduje kolonijalne interese. Opšti je kolonijalni obrazac da kolonizatori u kolonijama stvaraju elitu koja pomaže u održavanju kolonijalnog odnosa, u njemu prepoznaje prosvetitetljske i reformatorske ciljeve i rezultate, koja kolonizatora vidi kao nešto više, bolje i želi da mu saobrazi i sebe i ostatak svoje zajednice. Danas zapravo kolonijalni odnos obuhvata ne samo međudržavne odnose, već pre svega one između kaste ekstremno bogatih sa jedne strane, i siromašnih i diskriminisanih sa druge strane. Globalizacijom je poopšten na odnos eksploatacije jedne zajednice od strane druge.

Razrađeni modus operandi je da eksploatator sam podstiče, podržava, plaća eksploatisanog da se emancipuje, da napreduje, da ojača. Novac se daje njegovim predstavnicima: samoimenovanim zastupnicima ljudskih prava, LGBT+ populacije, žena, migranata, ili pak kada je o državama reč kolonijalnim vlastima - izabranim predstavnicima kolonizovane većine. Njihovo je koji će deo tog novca, tog fragmenta kolonijalnog profita cinično 'doniranog' koloniji (uz sva 'civilizacijska dostignuća' koja se doniraju u prosvetiteljsko-reformatorskom zanosu) upotrebiti da u dozvoljenim okvirima unaprede neki aspekt života zajednice, a koji deo će zadržati da unaprede sve aspekte svog života, da se osete delom privilegovane kolonizatorske zajednice i pokupe neku mrvicu s njihove trpeze hedonizma. Druga Srbija i režim imaju istu ulogu: oni su sredstvo sistemske korupcije čija je svrha posredovanje eksploatacije zajednice koju zastupaju, umirivanje njenog nezadovoljstva i uklanjanje prostora za samoorganizovanje i pobunu. I druga Srbija i režim sve to racionalizuju narativom koji im eskploatator ispostavlja - strogo zapadnim u slučaju druge Srbije, a zapadnim, ruskim, kineskim i drugim u slučaju vlasti, jer ona je prinuđena da opšti sa više različitih Deda-Mrazova. I onda Ane Brnabić i Tanje Miščević i nisu eksces nego očekivana prelazna zona.

Uloga druge Srbije i svih predstavnika eksploatisanih koje bira eksploatator je da izdaju svoju zajednicu. Da joj oduzmu moć pobune. Da joj oduzmu inteligenciju, obrazovanje, ideološki kapacitet, da joj objasne da trpi i strada zato što je glupa, prljava, primitivna, netolerantna (jer tolerancija, a ne solidarnost), zla, zato što će pre glasati za Vučića u tuđem gradu za 10 evra nego tiho umirati izdana u svom blatu, glasavši za pravog Deda-Mraza, koji će nas konačno učiniti Zapadom i Centrom.

Treća Srbija eksploatiše reakciju prve Srbije na drugu. Tamo gde prva Srbija prepozna svoju odbačenost i izdanost, treća Srbija uskače sa negativom sistema vrednosti druge Srbije. Rusija mesto Zapada (jer ona ne muze fino, kao Zapad, nego stegne muški), nejednakost mesto jednakosti, nazadnost mesto progresivnosti. Kao da je problem druge Srbije u vrednostima koje prisvaja, a ne u tome što te vrednosti izdaje. Treća Srbija (i slični pokreti širom sveta, od Orbana do Trampa) kaže: vidite kakvi demagozi su oni koji promovišu istinske vrednosti, i zato živele njihove suprotnosti, sve ono što je najgore i najmračnije. Treća Srbija je u simbiozi sa drugom, ona bez nje ne može, ona potvrđuje pretenzije druge Srbije na istinske vrednosti i dodatno lišava prvu Srbiju kapaciteta za emancipaciju (zapravo, ona i odriče emancipaciju kao vrednost). Ona prvoj Srbiji podmeće diskurs po kome su njeno siromaštvo, njena neobrazovanost, neorganizovanost, zaostalost - deo njenog identiteta, vrednosti koje treba da čuva i slavi.

Ima li izlaza? Mora da ima. U svim onim istinskim vrednostima koje druga Srbija sada uzurpira. I u onima koje narativ serviran drugoj Srbiji izbegava, kao što su solidarnost, kolektivnost, ekonomska jednakost, razumevanje, ljubav. Treba prvo pogledati u sebe otvorenim očima, i priznati sebi sve zablude. Iskreno raditi na promeni, stalno držeći na umu da deda Mraz ne postoji, da je meni stvarno bolje ako je i drugima bolje, da imamo samo jedni druge i jedni drugima dajemo snagu.